Εμψύχωση
του Jarmo Skön Συμπεριληπτική Σχολή Τέχνης - Vimmart, Τάμπερε, Φινλανδία
Εστίαση στην Εμψύχωση, Στόχος η Αμοιβαία Αναγνώριση - Εργαλεία για τον Συμπεριληπτικό Συντονισμό των Καλών Τεχνών
Το πρόγραμμα CONTACT/ΕΠΑΦΗ και η μέθοδος CONTACT, η οποία εξελίσσεται κατά τη διάρκεια του έργου, εστιάζουν στη δημιουργία αλληλεπίδρασης σε ομάδες συμπερίληψης, διαμέσου της τέχνης. Χρησιμοποιούμε τεχνικές όπως ο χορός και η μουσική ως εργαλεία δημιουργίας νέων ευκαιριών για ίση αλληλεπίδραση και επαφή. Μέσω της αλληλεπίδρασης και της εξάσκησης, οι συμμετέχοντες αποκτούν εξοικείωση με τις καλλιτεχνικές μεθόδους και τους δίνεται ένας χώρος όπου μπορούν να είναι παρόντες και δημιουργικοί με νέους τρόπους.
Καθ΄ όλη τη διάρκεια του προγράμματος, σκεφτόμαστε διεξοδικά ερωτήματα όπως:
Πώς μπορούμε να καθοδηγήσουμε μια ομάδα συμπερίληψης;
Τι εργαλεία χρειαζόμαστε ως συντονιστές;
Τι εργαλεία χρειαζόμαστε για να υποστηρίξουμε τη δημιουργία μιας ομάδας συμπερίληψης;
Πώς μπορούμε να συνδεθούμε με τους συμμετέχοντες και να τους προτρέψουμε να συνεργαστούν;
Σε αυτό το κείμενο θα τονίσω τρία σημεία της δικής μου παιδαγωγικής μεθόδου και θα αναφέρω περιληπτικά τις παρατηρήσεις και τις εμπειρίες μου πάνω στον συντονισμό των καλών τεχνών. Αυτήν την περίοδο, εργάζομαι ως καλλιτέχνης και ως δάσκαλος καλών τεχνών στη Φινλανδία και διαθέτω εικοσαετή εμπειρία στη χρήση και εφαρμογή διαφόρων μορφών τέχνης σε ομάδες με διαφορετική σύσταση και με διαφορετικές ανάγκες. Ο συντονισμός των καλών τεχνών είναι μια λεπτεπίλεπτη εργασία και οι συντονιστές πρέπει να συνυπολογίζουν αρκετές πτυχές και των καλλιτεχνικών αλλά και των ομαδικών δραστηριοτήτων. Επιπροσθέτως, απαιτείται από αυτούς βαθύς στοχασμός και ανάλυση των διαδικασιών συντονισμού, ώστε να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους ως συμπεριληπτικοί συντονιστές καλών τεχνών.
Ο Anthony de Mello αναφέρει χαρακτηριστικά για το ζήτημα:
«Η ακουστική και η οπτική αντίληψη είναι οι πιο δύσκολες νοητικές λειτουργίες στον κόσμο. Δεν θέλουμε να βλέπουμε, δεν θέλουμε να κοιτάμε, γιατί φοβόμαστε πως μπορεί να αλλάξουμε. Η αφύπνιση δεν απαιτεί ενέργεια, δύναμη ή νεότητα, ούτε καν πολλή ευφυΐα. Το πιο απαραίτητο στοιχείο είναι η προθυμία να μάθουμε κάτι καινούργιο. Δεν φοβόμαστε το άγνωστο, αλλά την απώλεια του γνώριμου.»
1. Κοινωνικοπολιτισμική εμψύχωση
Το πρώτο σημείο στη δική μου προσέγγιση στον συντονισμό βασίζεται σθεναρά στην Κοινωνικοπολιτισμική εμψύχωση, και προτιμώ να χρησιμοποιώ τον όρο «εμψύχωση» αντί για «συντονισμό» κατά τη δημιουργία καλλιτεχνικών διεργασιών. Θεμελιώδη σημεία στην Κοινωνικοπολιτισμική εμψύχωση είναι η υποστήριξη της ευαισθητοποίησης των συμμετεχόντων και η διεργασία της αυτοπραγμάτωσης, καθώς και η αύξηση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, ώστε να επιτευχθεί η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ατόμου. Επίσης, στόχος είναι να ενημερωθεί και να κινητοποιηθεί το ευρύ κοινό. Μέσω της εμψύχωσης, προσπαθούμε να εκμαιεύσουμε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και τα ταλέντα των συμμετεχόντων, ώστε να δημιουργηθεί ένα νέο επίπεδο κατανόησης. Οι ίδιες αυτές αξίες δύναται να θεωρηθούν ως σημείο εκκίνησης της μεθόδου CONTACT.
Η εμψύχωση αποτελεί επίσης και μια νοοτροπία που περιλαμβάνει την επαγγελματική κλίση και την αίσθηση του καθήκοντος. Οι εμψυχωτές καθοδηγούν τα μέλη της ομάδας να εξερευνήσουν και να εξελιχθούν, κάτι που τους δίνει την ευκαιρία να κατανοήσουν λίγο καλύτερα τους εαυτούς τους, τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας και τον κόσμο γύρω τους. Μπορείτε να αναλύσετε τη δική σας προσέγγιση στην εμψύχωση, εξερευνώντας τα δικά σας ποιοτικά χαρακτηριστικά. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν επίσης έναν καλό οδηγό για κάθε συντονιστή καλών τεχνών, σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης.
Για παράδειγμα, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των καλών εμψυχωτών ενδέχεται να περιλαμβάνουν:
- ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
- Ποιες είναι οι αξίες μου; Ποια είναι τα δυνατά μου σημεία; Τι χρειάζεται να βελτιώσω; Μπορώ να αναγνωρίσω τις προκαταλήψεις και τους φόβους μου;
- ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
- Πώς διακρίνουμε τις ατομικές δεξιότητες κάθε μέλους της ομάδας και πώς τα βοηθάμε να γίνουν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους;
- ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟΨΕΩΝ
- Πώς δημιουργούμε έναν ανοιχτό χώρο και πώς υποδεχόμαστε τους πάντες:
- Με τις δεξιότητες, τις εμπειρίες ζωής, τα ενδιαφέροντα και την περιέργεια όλων;
- Με τις δεξιότητες, τις εμπειρίες ζωής, τα ενδιαφέροντα και την περιέργεια όλων;
- Πώς δημιουργούμε έναν ανοιχτό χώρο και πώς υποδεχόμαστε τους πάντες:
- ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ (σωματική και ψυχική)
- Πώς φροντίζω τον εαυτό μου και πώς προλαμβάνω το στρες;
- Πώς βρίσκω τα όριά μου;
- ΑΦΟΣΙΩΣΗ
- Πώς μπορούν οι δικές μου προοπτικές να στηρίξουν όσο το δυνατόν αρτιότερα την ίδια τη δραστηριότητα;
- ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
- Κατανοώ και ξέρω να κάνω χρήση των μορφών τέχνης;
- ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ
- Πώς διατηρώ τον έλεγχο στις διαφορετικές πτυχές των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα, αλλά και τη διαύγεια της σκέψης μου;
- ΔΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ
- Μπορώ κάποιες φορές να τολμήσω να κάνω μια νέα αρχή και να αποκτήσω μια νέα οπτική;
- ΠΑΡΟΥΣΙΑ
- Πώς μπορώ να ακούω και να βλέπω τον εαυτό μου και τους άλλους όσο πιο ανοιχτά και ειλικρινά γίνεται;
Το πιο σημαντικό κομμάτι στον κόσμο των εμψυχωτών καλών τεχνών είναι πως δεν μπορούν να γίνουν εμψυχωτές αν δεν έχουν οι ίδιοι έμπνευση. Οι εμψυχωτές λειτουργούν ως καταλύτες, αφού, συν τοις άλλοις, εσείς θα οδηγείτε τα μέλη της ομάδας σε νέες εμπειρίες. Εσείς θα ενθαρρύνετε τους συμμετέχοντες να πάρουν ρίσκα και να αποκτήσουν μια νέα οπτική. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία των εμψυχωτών. Οι αισθήσεις σας θα πρέπει να είναι συγκεντρωμένες στην παρούσα στιγμή και να οδηγείτε τις δραστηριότητες προς μια κατεύθυνση που θα στηρίζει την καλύτερη λειτουργία της ομάδας.
2. Αναγνώριση και Αξιολόγηση της δική σας Επαγγελματικής Επάρκειας
Ένα άλλο κομμάτι της συμβουλευτικής μου είναι η ολιστική αντίληψη και αξιολόγηση της δικής μου επαγγελματικής επάρκειας. Η άνοδος της ενασχόλησης με τον συντονισμό των καλών τεχνών φαίνεται, για παράδειγμα, στην παρακάτω εικόνα, η οποία χωρίζει τον συντονισμό σε έξι τομείς.
Ο διαχωρισμός του συντονισμού σε έξι διαφορετικούς τομείς (όπως φαίνονται στην εικόνα) τονίζει το γεγονός ότι ο ίδιος ο συντονισμός είναι και αυτός μια διαδικασία. Ως συντονιστές καλών τεχνών πρέπει να αναγνωρίσουμε την ουσία και τα σημεία εκκίνησης στη δική μας μορφή τέχνης (κεφάλι). Αυτό είναι και το κλειδί στην εφαρμογή της εκάστοτε μορφής τέχνης. Μαζί με τις καλλιτεχνικές δεξιότητες (χέρια), χρειαζόμαστε και άλλες, όπως δημιουργικότητα, ενσυναίσθηση, επικοινωνιακές δεξιότητες, ενεργητική ακρόαση, δεξιότητα εργασίας σε ομάδα, ευελιξία και θάρρος.
Παρόλο που οι καλλιτεχνικές διεργασίες, όπως η μέθοδος CONTACT, θέτουν κοινωνικούς στόχους και συχνά είναι θεραπευτικές για τους συμμετέχοντες, οι δραστηριότητες θα πρέπει να εστιάζουν στη δημιουργία τέχνης. Έτσι, είναι χρήσιμο οι στόχοι της καλλιτεχνικής διαδικασίας, τόσο οι καλλιτεχνικοί, όσο και αυτοί που προάγουν την ευημερία της ομάδας, να είναι ξεκάθαροι. Με αυτόν τον τρόπο, γίνεται πιο εύκολος ο σχεδιασμός της διαδικασίας, καθώς οι στόχοι βοηθούν να προετοιμάσουμε τις δραστηριότητες που θα υλοποιήσουμε. Έχει επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον να θυμόμαστε την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων, το οποίο δεν είναι σημαντικό μόνο για τους συμμετέχοντες, αλλά και για τους ίδιους τους συντονιστές.
Παρ΄ όλα αυτά, για να μπορέσουμε να καθοδηγήσουμε την ομάδα με τέτοιο τρόπο ώστε να λαμβάνεται υπ΄όψιν το κάθε άτομο ξεχωριστά, οι συντονιστές καλών τεχνών θα πρέπει να επιδεικνύουν υπευθυνότητα και να κατανοούν τις δραστηριότητες (ώμοι). Κατά τη διάρκεια της καλλιτεχνικής διαδικασίας, οι συντονιστές μπορούν να θέσουν ερωτήματα όπως: Τι είδους αντιδράσεις μπορεί να προκύψουν από τις ασκήσεις; Πώς δείχνουμε ευαισθησία και πώς δείχνουμε προσοχή σε κάθε άτομο ξεχωριστά; Πρωτίστως, οι συντονιστές είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία ενός ασφαλούς και γεμάτου σεβασμό περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο οι συμμετέχοντες μπορούν να εκφραστούν ανοιχτά και με τον δικό τους τρόπο. Οι προηγούμενες εμπειρίες των συντονιστών (πόδια) τους βοηθούν να έχουν κατανόηση και μέσω αυτής αναπτύσσεται και η επάρκεια των ίδιων των εκπαιδευτών. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως οι συμμετέχοντες ενδέχεται να χρειάζονται υποστήριξη με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Κάποιες φορές, κάποια άτομα χρειάζονται ένα ελαφρύ σπρώξιμο προς τη σωστή κατεύθυνση, ενώ άλλες φορές είναι προτιμότερο να σταματήσει η διαδικασία και να γίνει συζήτηση. Κάποιες φορές, η καλύτερη λύση είναι απλώς να δοθεί χώρος και χρόνος.
Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στην όλη διαδικασία, είναι ότι οι συντονιστές πρέπει να λάβουν υπόψιν τους τις νοοτροπίες (καρδιά). Οι νοοτροπίες πρέπει να ληφθούν υπόψιν τόσο σε γενικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Για την επίτευξη μιας αναδραστικής αλληλεπίδρασης, οι συντονιστές θα πρέπει ακόμα να μπορούν να αντιληφθούν τις δικές τους νοοτροπίες και προκαταλήψεις, καθώς και τις πιθανές επιπτώσεις της συμβουλευτικής τους. Εκτός αυτού, οι ομάδες συμπερίληψης ίσως έρθουν αντιμέτωπες με πολύ διαφορετικές καταστάσεις και οι συμμετέχοντες μπορεί να έχουν διαφορετικό υπόβαθρο και παρελθόν. Όλα αυτά ενδέχεται να φέρουν νέες προκλήσεις, ακόμα και αντιπαλότητες και οι συντονιστές πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο έτοιμοι να τις αντιμετωπίσουν. Η συμφωνία όλων των συμμετεχόντων σε κοινούς κανόνες βοηθά στη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, όλη η ομάδα θα πρέπει να γνωρίζει τους κοινούς κανόνες σχετικά με την ανοιχτή επικοινωνία και τα αγγίγματα. Τα όρια δημιουργούν ασφάλεια. Η χαρά, δηλαδή η χρήση του γέλιου και του χιούμορ, είναι μια καλή τακτική για τη διατήρηση μιας καλής ατμόσφαιρας στις δραστηριότητες. Πέρα από την ίδια την τέχνη, οι συντονιστές διδάσκουν στα μέλη της ομάδας να συμπεριφέρονται με κατανόηση και σεβασμό, κάτι που περιλαμβάνει την αλληλοκατανόηση και την αναγνώριση. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως η συμπερίληψη δεν πρέπει να γίνεται με οποιοδήποτε κόστος. Το κάθε άτομο έχει δικαίωμα να εξασκεί την ατομικότητά του και να έχει τις δικές του ιδέες, ακόμα και αν αυτές έρχονται σε αντίθεση με τις γνώμες άλλων μελών της ομάδας.
3. Παιδαγωγική της Αναγνώρισης
Το τρίτο σημείο στη θεώρησή μου για την παιδαγωγική είναι η Παιδαγωγική της αναγνώρισης. Η Παιδαγωγική της αναγνώρισης είναι ένα καλλιτεχνικό και παιδαγωγικό μοντέλο σκέψης που αναπτύχθηκε το 2012 από την Φινλανδή καλλιτέχνιδα-ερευνήτρια Raisa Foster PhD και βασίζεται στην ανάλυση του Paul Ricoeur (2005) για την έννοια της αναγνώρισης. Η μέθοδος εν μέρει βασίζεται στην κοινωνικοπολιτισμική εμψύχωση που ανέφερα πρωτύτερα. Η Παιδαγωγική της αναγνώρισης έχει ως στόχο την αλλαγή του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την εκπαίδευση σε τρία διαφορετικά επίπεδα:
1) Από μια εκπαιδευτική τεχνική, η οποία δίνει έμφαση στη γνώση και την παραγωγή, προς μια αυτοσχεδιαστική και πειραματική εκπαιδευτική συνάντηση.
2) Από ένα σημείο εγωιστικής αυτοπεποίθησης, προς μια αυτο-αναλυτική συνειδητότητα του εαυτού.
3) Από την ανοχή, προς μια αυθεντική αμοιβαιότητα στη σχέση με τον εαυτό και τους άλλους.
Η Μέθοδος Tanssi-innostaminen® (Εμψύχωση μέσω του χορού) δημιουργήθηκε από τη Foster και είναι βασισμένη σε αυτό το μοντέλο παιδαγωγικής σκέψης. Η μέθοδος αυτή έχει επίσης χρησιμοποιηθεί ως μία από τις καλλιτεχνικές μεθόδους στη δημιουργία της μεθόδου CONTACT. Το αξιοσημείωτο σε αυτόν τον τρόπο σκέψης είναι πως επιτρέπει στην αμοιβαία αναγνώριση να γίνει ο κύριος στόχος κάθε καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Η ιδέα ότι, σε μια αλληλο-ανταποδοτική σχέση, οι συμμετέχοντες μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα μέσω της τέχνης, αποτελεί τον κύριο στόχο της συμπεριληπτικής εργασίας.
Πώς επιτυγχάνεται ένα τέτοιο επίπεδο αμοιβαίας αναγνώρισης κατά την αλληλεπίδραση; Στη μέθοδο Tanssi-innostaminen®, ο βασικός πυρήνας είναι η κίνηση και βασίζεται σε μια ποικιλία ασκήσεων οι οποίες στηρίζονται στην κίνηση. Μέσω των ασκήσεων, οι συμμετέχοντες κινούνται μόνοι και μαζί με άλλους, χωρίς συγκεκριμένες οδηγίες. Οι ασκήσεις προκαλούν νοητικές εικόνες. Προτρέπουμε τα μέλη της ομάδας να παραμερίσουν αυτά που ήδη ξέρουν για την έννοια του χορού και να δουλέψουν τον αυτοσχεδιασμό στην κίνηση, την κίνηση που πηγάζει από μέσα τους. Η διαδικασία καθοδήγησης εστιάζει στη δημιουργία ενός πλαισίου, μέσα στο οποίο τα άτομα νιώθουν ελεύθερα. Στο πλαίσιο του αυτοσχεδιασμού, εδραιώνεται η επαφή μεταξύ των συμμετεχόντων και μέσω αυτής της επαφής εντοπίζεται η ίδια η τέχνη, μαζί με την αναγνώριση και την αίσθηση της συνάντησης με τους άλλους μέσα στην καλλιτεχνική διαδικασία.
Όμως, η πλήρης αντίληψη της συμπερίληψης αποτελεί μεγάλη πρόκληση, καθώς οι συμμετέχοντες ενδέχεται να έχουν εσωτερικά ή εξωτερικά εμπόδια, όπως προκαταλήψεις και νοοτροπίες, τα οποία να επηρεάζουν την ικανότητά τους να εμπλέκονται σε μια κατάσταση. Επιπρόσθετα, οι συντονιστές ενδέχεται να έχουν απορίες για το που πρέπει να εστιάζουν οι δραστηριότητες. Απαιτούν οι συμπεριληπτικές δραστηριότητες συμβιβασμούς και επιτρέπουν σε όλους τους συμμετέχοντες να βγάλουν τον καλύτερό εαυτό τους; Τονίζουν οι δραστηριότητες πρώτα την ανάγκη για σύνδεση και ποιος είναι ο ρόλος των τεχνικών δεξιοτήτων;
Τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν μία μόνο απάντηση και θεωρώ πως είναι σημαντικό να θυμόμαστε να παραμένουμε ανοιχτοί και ειλικρινείς με τους εαυτούς μας και με τα μέλη της ομάδας. Οι συντονιστές θα πρέπει να είναι σε θέση να εξηγούν τους στόχους κάθε δραστηριότητας και να θέτουν την κατάλληλη πρόκληση για κάθε μέλος. Επίσης, τα μέλη έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν τι αναζητάμε και για ποιο λόγο. Εξού και νιώθω πως είναι εξίσου σημαντικό να σκεφτόμαστε διεξοδικά την έννοια της τέχνης και να τη διευρύνουμε. Αυτό καθιστά πιο πιθανή την αλληλοκατανόηση. Γι’ αυτό, δημιουργήστε τέχνη, αλλά συζητήστε και για την ουσία της!
Αναφορές:
Foster, R. (2015). Tanssi-innostaminen. Kohti yksilön ja yhteisön hyvinvointia. Helsinki: Books on Demand.
Foster, R. (2012). The Pedagogy of Recognition: Dancing Identity and Mutuality.Doctoral dissertation. Acta Universitatis Tamperensis 1779. Tampere University Press.
Kurki, L (2003). Sosiokulttuurinen innostaminen: muutoksen pedagogiikka. Vastapaino. 2003.
